Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 2012

Σκοπός της βυζαντινής υμνωδίας

Αγαπητοί φίλοι,

H αγία Τεσσαρακοστή είναι μία μίμηση της ζωής του Χριστού. Μετά τη βάπτισή Του πήγε στην έρημο και εκεί «νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα και νύκτας τεσσαράκοντα ύστερον επείνασεν» (Ματθ. 4,2). Ο Χριστός ήταν τέλειος άνθρωπος και μέσα Του δεν είχε την αμαρτητική φορά, αλλά χρειαζόταν να μας δώσει τύπο ζωής. Έπρεπε να έχουμε μία εικόνα ασκήσεως μπροστά μας, για να επιτύχουμε το σκοπό μας, που είναι η ένωσή μας με το Θεό. Κατά την περίοδο αυτή δέχθηκε και τους πειρασμούς του διαβόλου και κατά τη διάρκεια των πειρασμών Του «άγγελοι διηκόνουν αυτώ» (Μάρκ. 1,13). Η περίοδος της νηστείας είναι μία πνευματική εκπαίδευση του Χριστιανού.

Εισερχόμενοι στην κατανυκτική αυτή περίοδο πρέπει να έχουμε κατά νου, πολύ περισσότερο από κάθε άλλη χρονική κι εκκλησιαστική περίοδο, πως "δει ψάλλειν εν ταις εκκλησίαις..."

Με βάση τις σκέψεις αυτές, κρίναμε σωστό να μας απευθύνει λόγο πατερικό και συμβουλευτικό, ως προς το σκοπό και τον τρόπο απόδοσης  της Βυζαντινής και πατρώας εκκλησιαστικής μουσικής, ο υμνογράφος της του Χριστού Εκκλησίας, ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης αρχιμανδρίτης π. Νικόδημος Αεράκης.


ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΥΜΝΩΔΙΑΣ

Η Ορθόδοξος Εκκλησία μας δια της υπερκοσμίου λατρείας της γενικώς και της αγγελικής Βυζαντινής υμνωδίας της ειδικώς ως φιλόστοργος μήτηρ, μας μυσταγωγεί εις τα άδυτα των ουρανών και εις την λυτρωτικήν βίωσιν των σωστικών μυστηρίων της, δια των οποίων αποδεχόμεθα και απολαμβάνομεν το της Τριάδος άφραστον Μυστήριον και το της Θείας Οικονομίας φιλάνθρωπον Μυστήριον.
Οι Βυζαντινοί εκκλησιαστικοί ύμνοι είναι ποιήματα εμμελή. Οι στίχοι των ποιημάτων προσφέρουν το περιεχόμενον της πίστεως , τον λόγον της εορτής  και τον βίον των Αγίων. Το μουσικόν μέλος δια της ηδύτητος συνεργεί εις την κατανόησιν των νοημάτων και εις την άνετον και ευχάριστον άνοδον του είναι μας εις την πνευματικήν και υπέρ φύσιν ζωήν του Πνεύματος και της Χάριτος. Η όλη Εκκλησιαστική υμνωδία έχει στόχον και σκοπόν να μεταρσιώση τον πιστόν και να τον υποβοηθήση εις την δια των ηδυπλόκων ύμνων κοινωνίαν του Τριαδικού Θεού. Επιτυγχάνεται δε τούτο δια του σεμνού, αρμονικού κατανυκτικού και ιεροπρεπούς μέλους.
Ο Ιερός Χρυσόστομος χαρακτηριστικά τονίζει: "Τίποτα δεν ανυψώνει τόσο την ψυχήν και της δίνει φτερά και την απαλλάσσει από τα γήινα και την ελευθερώνει από τα δεσμά του σώματος και την κάνει ικανή να φιλοσοφεί (να σκέπτεται κατά Θεόν) και να περιφρονεί όλα τα βιοτικά, όσο η μελωδία των ψαλμών και το άσμα που έχει ρυθμό. Επειδή, δηλαδή, είδε ο Θεός ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους είναι πολύ αμελείς και δεν υπομένουν εύκολα τον κόπο (του πνευματικού αγώνα) θέλοντας να κάνει πιο ευχάριστο τον κόπο και να μειώσει την αίσθησιν της κόπωσης ενεπνευσε την γλώσσα του μακαρίου Δαυΐδ να στιχουργήσει αυτούς τους ψαλμούς και να ενώσει τους προφητικούς στίχους με τη  μελωδία για να αναπέμπουν όλοι σ' Αυτόν τους ιερούς ύμνους με πολλήν προθυμίαν ευχαριστούμενοι με τον ρυθμό και τη μελωδία" και προσθέτει και έτερον λόγον δια τον οποίον ο Θεός έδωκε την μελωδίαν εις την λατρείαν και εις την όλην πνευματική μας ζωήν:  "Επειδή αυτό το είδος της τέρψεως ταιριάζει στην ψυχήν μας για να μην ανατρέπουν οι δαίμονες όλην την πνευματική μας ζωή με τα αισχρά τραγούδια, μας περιφρούρησε ο Θεός (με τους ψαλμούς) ώστε συγχρόνως να υπάρχει και η ευχαρίστηση και η ωφέλεια. Και στην πνευματική μας κατάσταση πολύ είναι το κέρδος, πολλή η ωφέλεια, πολύς ο αγιασμός και θα μπορούσε να γίνει αφορμή για κάθε σωτήρια σκέψη , καθώς οι λέξεις εξαγνίζουν την ψυχήν και το Άγιον Πνεύμα επισκέπτεται τον άνθρωπο που ψάλλει τέτοια άσματα. Ας ψάλλουμε, λοιπόν, για χάρη της ψυχής τους ψαλμούς, που είναι γεμάτοι από σωτηριώδεις αλήθειες, για να ανεβούμε σιγά σιγά σε ανώτερες πνευματικές καταστάσεις".
Προτρέπει δε ο Χρυσορρόας ποταμός της Εκκλησίας "Ας ψάλλει το στόμα και ας παιδαγωγείται (κατά  Θεόν) ο νους . Ούτε κι αυτό δεν είναι ασήμαντο... εάν εκπαιδεύσουμε την γλώσσα να ψάλλει, θα ντραπεί η ψυχή να επιθυμεί τα αμαρτωλά όταν αυτή ψάλλει (τα θεία λόγια)".
Ο Μέγας Βασίλειος ,από την άλλη μεριά, υπογραμμίζει: "Τί έκανε, λοιπόν, το Πνεύμα βλέποντας ότι το ανθρώπινο γένος δύσκολα οδηγείται προς την αρετή, και ότι εμείς εξ αιτίας της ροπής προς την ηδονή παραμελούμε τον ορθό βίο; Ανέμιξε με τις αλήθειες της πίστεως την ευχαρίστηση της μελωδίας , ώστε να δεχόμαστε χωρίς αντίδραση την ωφέλεια των λόγων, που θα ακούγονται γλυκά και απαλά" . Και προσθέτει: "για αυτό επινοήθηκαν τα αρμονικά αυτά άσματα των ψαλμών , ώστε και τα παιδιά, ή γενικά και οι ανώριμοι στο ήθος, να φαίνονται μεν ότι ψάλλουν , στην πραγματικότητα , όμως, να μορφώνονται ψυχικά".
Ο της Καππαδοκίας φωστήρ παρουσιάζει τα αποτελέσματα της ψαλμωδίας λέγοντας "τα λόγια, όμως, των ψαλμών και στα σπίτια ψάλλονται και ακούγονται και στους δρόμους και αν κανείς , από εκείνους που γίνονται θηρία ανήμερα από τον θυμόν , αρχίσει να λέγει τους ψαλμούς , αμέσως φεύγει η αγριότητα από την ψυχήν του, διότι την απεκοίμησε με την ψαλμωδία". Και συνεχίζει " ...ώστε η ψαλμωδία χορηγεί και το μέγιστο αγαθό, την αγάπη, διότι επενόησε ως συνδετικόν κρίκον δια την ένωσιν την από κοινού ψαλμωδία και συναρμονίζει τον λαόν εις την συμφωνία ενός χορού".


Αρχιμ. Νικόδημος Αεράκης
Ιεροκήρυξ Ιεράς Μητροπόλεως Ύδρας , Σπετσών και Αιγίνης